Η ιστορία του καφέ στο Μεξικό
Η προέλευση του καφέ στο Μεξικό
Ο καφές έφτασε στο Μεξικό μόλις στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι Ισπανοί έφεραν το φυτό από την Κούβα και τη Δομινικανή Δημοκρατία. Η εμπορική καλλιέργειά του άρχισε δεκαετίες αργότερα, όταν Γερμανοί και Ιταλοί μετανάστες μετακινήθηκαν από τη Γουατεμάλα και άλλα έθνη της Κεντρικής Αμερικής. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες φυτείες καφέ στη νοτιοανατολική πολιτεία Βέρα Κρουζ, η ισπανική αποικιοκρατία είχε ήδη εδραιωθεί βαθιά στην περιοχή. Η αυτοκρατορία των Αζτέκων είχε προ πολλού κατακτηθεί και αποδεκατιστεί από ασθένειες σχεδόν δυόμισι αιώνες νωρίτερα. Τα εκτεταμένα κοιτάσματα ορυκτών πόρων του Μεξικού σήμαιναν ότι για πολλά χρόνια ο καφές και η γεωργία είχαν εγκατασταθεί στην εξαγωγή ορυκτών όπως ο χρυσός και ο άργυρος (και αργότερα το πετρέλαιο, που σήμερα αποτελεί τον μεγαλύτερο παράγοντα της μεξικανικής οικονομίας). Σε αντίθεση με τα νησιά της Καραϊβικής ή αυτό που αργότερα θα γινόταν οι "Δημοκρατίες της Μπανανίας" της Κεντρικής Αμερικής, οι Ισπανοί αξιωματούχοι άργησαν να εξερευνήσουν και να διανείμουν τη γη. Αυτό αποθάρρυνε τις επενδύσεις στην καλλιέργεια καφέ και επέτρεψε στις κοινότητες των ιθαγενών γεωργών να διατηρήσουν μικρά αγροτεμάχια ή κοινοτικά αγροκτήματα στα απομακρυσμένα βουνά και τα απομονωμένα τοπία του νότιου Μεξικού για πολύ καιρό μετά το τέλος της αποικιοκρατίας.
Η αποικιοκρατία τελείωσε, άρχισαν οι πόλεμοι
Η ανεξαρτησία από την Ισπανία έφερε κάποιες βελτιώσεις στους αγροτικούς πληθυσμούς του Μεξικού. Όμως ο φατριασμός, οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι διεθνείς συγκρούσεις με το Τέξας, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες στέρησαν από τη χώρα τη σταθερότητα που χρειαζόταν για να αναπτυχθεί ή να υποκινήσει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις για τα επόμενα 70 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ωστόσο, άρχισαν να αναπτύσσονται φυτείες καφέ στο νότιο Μεξικό. Οι συνοριακές διαφορές με τη Γουατεμάλα οδήγησαν στην πρώτη μεγάλης κλίμακας κτηματογράφηση τη δεκαετία του 1960. Αυτό επέτρεψε σε έναν μικρό αριθμό πλούσιων Ευρωπαίων να αγοράσουν μεγάλες εκτάσεις γ ης που προηγουμένως δεν είχαν "καταγραφεί" και να επενδύσουν με ασφάλεια σε φυτώρια και μακροχρόνια καλλιέργεια. Οι τοπικοί γαιοκτήμονες και πολιτικοί, έχοντας αποκτήσει μεγάλο βαθμό αυτονομίας, άρχισαν σιγά σιγά να ωθούν τους μικρούς αγρότες στα βουνά για να εξασφαλίσουν τη γη τους.
Μετά τη Μεξικανική Επανάσταση.
Μόνο μετά τη Μεξικανική Επανάσταση οι μικροκαλλιεργητές άρχισαν να επενδύουν σοβαρά στην καλλιέργεια του καφέ. Οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις κατά τη μετεπαναστατική περίοδο παρείχαν χιλιάδες μικρά οικόπεδα σε ομάδες ιθαγενών και εργατών. Οι εργατικοί νόμοι, όπως το Ley De Obreros του 1914, απελευθέρωσαν πολλούς "δουλοπάροικους" και μισθωτούς υπηρέτες -πολλοί από αυτούς απασχολούνταν σε φυτείες καφέ- οι οποίοι έφεραν δεξιότητες και δενδρύλλια πίσω στις κοινότητές τους για να καλλιεργήσουν μαζί τους καφέ. Η άνοδος του PRI (Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα) στις αρχές του 20ού αιώνα σηματοδότησε επίσης την ανάπτυξη του INMECAFE το 1973 - του Εθνικού Ινστιτούτου Καφέ του Μεξικού. Η ελαφρώς πιο λαϊκίστικη και προσανατολισμένη στην ανάπτυξη κυβέρνηση είδε την καλλιέργεια του καφέ ως πολύτιμη συμβολή στην εθνική οικονομία, όχι μόνο για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ανάπτυξης στον αγροτικό τομέα, αλλά και για τη δημιουργία αναγκαίων ξένων κεφαλαίων για επενδύσεις στις πόλεις και τη βιομηχανία.
INMECAFE
Το INMECAFE αναπτύχθηκε για να προωθήσει την καλλιέργεια καφέ μεταξύ των μικροκαλλιεργητών. Ο οργανισμός παρείχε τεχνική βοήθεια και πίστωση στους αγρότες, εγγυήθηκε τις αγορές, κανόνισε τη μεταφορά στην αγορά και συνεργάστηκε με την ICA για την πώληση του καφέ στη διεθνή αγορά. (Η ICA ήταν μια συνεργασία των χωρών παραγωγής και κατανάλωσης καφέ με έδρα το Λονδίνο, που οργανώθηκε για να σταθεροποιήσει τις ασταθείς αγορές καφέ. Μέσω συμφωνιών, ποσοστώσεων και επιδοτήσεων, τα κατάφεραν για σχεδόν δύο δεκαετίες).
Η έκρηξη του καφέ
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, από το 1973-1990, με την υποστήριξη του INMECAFE, η παραγωγή καφέ εξερράγη στις αγροτικές περιοχές, αυξάνοντας σχεδόν 900% σε ορισμένες περιοχές. Ωστόσο, η κυβερνητική στήριξη δεν επεκτάθηκε σε υπηρεσίες πέραν της παραγωγής καφέ. Οι αγρότες στην Τσιάπας και την Οαχάκα παρέμειναν από τους πιο περιθωριοποιημένους της χώρας χωρίς δημοτική υποστήριξη ή τις πιο βασικές κυβερνητικές υπηρεσίες. Σε αυτές τις περιοχές ευδοκίμησαν μερικές από τις ισχυρότερες κοινωνικές οργανώσεις στο Μεξικό. Τα αγροτικά κινήματα οργανώθηκαν για να απαιτήσουν περαιτέρω διανομή της γης, οι εργατικές οργανώσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και στον τερματισμό του χρέους, και οι ομάδες των ιθαγενών άρχισαν να διεκδικούν εκ νέου τη γη και τους πόρους που κατείχαν επί αιώνες.
Το τέλος της στήριξης των αγροτών
Στη δεκαετία του 1980, η μεξικανική κυβέρνηση - κυρίως λόγω του μεγάλου εξωτερικού δανεισμού και της απότομης πτώσης της τιμής του πετρελαίου - αθέτησε τα δάνειά της και αναγκάστηκε να εισέλθει στα αρχικά στάδια της νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης. Κατά την επόμενη δεκαετία, η μεξικανική κυβέρνηση σταμάτησε σιγά-σιγά τη στήριξή της στους παραγωγούς καφέ και τη γεωργία, με την INMECAFE να καταρρέει εντελώς το 1989. Αυτό συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα με την κατάρρευση της ICA (η οποία προκλήθηκε από μια πλημμύρα φτηνού βραζιλιάνικου καφέ που διοχετεύθηκε στη διεθνή αγορά και από μια ραγδαία πτώση της τιμής αγοράς). Ο αντίκτυπος στους παραγωγούς καφέ ήταν καταστροφικός.
Η πτώση της αγοράς καφέ
Ο καφές, ο οποίος προηγουμένως αντιπροσώπευε 882 εκατ. δολάρια των γεωργικών εξαγωγών το 1985, μειώθηκε γρήγορα σε λιγότερο από 370 εκατ. δολάρια το 1991. Η τιμή του καφέ στην πύλη του αγροκτήματος έπεσε, οι πιστώσεις στέρεψαν και οι αγρότες δεν είχαν τρόπο να πουλήσουν τη σοδειά τους. Οι αρπακτικοί μεσίτες καφέ, ή κογιότ, κάλυψαν γρήγορα το κενό που άφησε η INMECAFE, εκμεταλλευόμενοι την απομόνωση των αγροτών και την έλλειψη πρόσβασης σε πληροφορίες, πιστώσεις ή μεταφορές. Τα επόμενα χρόνια, αυξήθηκε η μετανάστευση προς την πόλη και η μετανάστευση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μοίρα των μικρών Μεξικανών παραγωγών καφέ δεν ήταν ποτέ πιο ζοφερή. Ακόμη και πριν από την επίσημη κατάρρευση της INMECAFE (η μειούμενη κυβερνητική υποστήριξη συνάντησε τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία που την ταλαιπώρησαν πριν από χρόνια), η ανάγκη για οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να αντικαταστήσουν την κυβερνητική υποστήριξη ήταν προφανής. Ο ρόλος των κοινωνικών οργανώσεων στην αντιμετώπιση της καταιγίδας της πολιτικής και οικονομικής αστάθειας του Μεξικού είναι απαράμιλλος. Για αιώνες, η κοινοτική γη έδενε τις οικογένειες μεταξύ τους και παρείχε υποστήριξη και καινοτομία- μετά την ιδιωτικοποίηση της γης, τις αντικατέστησαν κοινωνικές οργανώσεις που βασίζονταν σε κοινές αξίες, οικονομικά διακυβεύματα και καταγωγή. Από τη διασταύρωση διαφορετικών εργατικών οργανώσεων και αγροτικών κινημάτων, και συχνά με την υποστήριξη της Καθολικής Εκκλησίας, προέκυψαν οι πρώτοι συνεταιρισμοί καφέ στο Μεξικό. Ομάδες όπως η CEPCO και η UCIRI στην Οαχάκα ήταν απαραίτητες για την επιβίωση χιλιάδων παραγωγών καφέ στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Η δημιουργία συνεταιρισμών
Οι συνεταιρισμοί δημιουργήθηκαν για να αντικαταστήσουν τους βραχίονες μεταφοράς, επεξεργασίας και εμπορίας της INMECAFE, σώζοντας τους αγρότες από την εκμετάλλευση των κογιότ. Άρχισαν να μοιράζονται πληροφορίες σχετικά με τη βιολογική πιστοποίηση (η τιμή του βιολογικού καφέ είναι πολύ πιο σταθερή από τον συμβατικό καφέ) και τη μείωση της εξάρτησης από εισροές έντασης κεφαλαίου, όπως τα λιπάσματα. Οι συνεταιρισμοί ήρθαν σε επαφή με ευρωπαϊκές "οργανώσεις εναλλακτικού εμπορίου", όπως η Equal Exchange, εξάγοντας με επιτυχία καφέ δίκαιου εμπορίου, παρέχοντας σταθερές τιμές και χρηματοδότηση πριν από τη συγκομιδή για τα μέλη τους.
Διεύρυνση της εστίασης των συνεταιρισμών
Αυτοί οι συνεταιρισμοί επιβίωσαν όχι μόνο αντικαθιστώντας την INMECAFE και αποτελώντας ισχυρούς παίκτες στον τομέα του βιολογικού καφέ, αλλά και διευρύνοντας την εστίασή τους ώστε να συμπεριλάβουν την οικονομική διαφοροποίηση, περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες και την παροχή και τον αντίκτυπο κοινωνικών υπηρεσιών όπως σχολεία και νοσοκομεία. Έχουν φτάσει να αντιπροσωπεύουν νησίδες αυτοδιάθεσης σε ένα πολιτικό φάσμα που μόλις και μετά βίας αναγνωρίζει την ύπαρξή τους. Το μοντέλο και η επιτυχία των μεξικανικών συνεταιρισμών και οργανώσεων πολιτών έχει θέσει τις βάσεις για μερικά από τα πιο συναρπαστικά κοινωνικά κινήματα στον κόσμο.